علل، علائم، روش های پیشگیری ، تشخیص و درمان زخم بستر

زخم بستر به معنای آسیب و زخمی است که در نتیجه فشار مداوم و طولانی مدت بر روی نقاط خاصی از بدن ایجاد می‌شود. این فشار می‌تواند به دلیل قرار گرفتن بدن در وضعیتی ثابت بر روی سطوح سخت مانند تخت، صندلی یا وسایل دیگر رخ دهد. زخم بستر نتیجه‌ای از قطع عرضی رسانه‌های خونی و اکسیژن به بافت‌ها است که باعث خسارت به سلول‌ها و بافت‌ها می‌شود.

این خسارت‌ها ممکن است از سطح پوست آغاز شده و به بافت‌های زیرین پیشرفت کند. زخم بستر می‌تواند درجه‌های مختلفی از سطح آسیب داشته باشد، از جمله زخم‌های سطحی که در لایه بیرونی پوست شکل می‌گیرند تا زخم‌های عمیق که تا عمق عضلات و استخوان‌ها پیشرفت کرده و خطر عفونت و تضمین بستری آسیب بزرگتری را به همراه دارند. این عارضه اغلب در نواحی از بدن رخ می‌دهد که استخوان‌ها نزدیک به سطح پوست قرار دارند. این نواحی شامل استخوان‌های عقبی، استخوان‌های ستون فقرات، عقب پا و فقرات کمری می‌شود.

زخم بستر در افراد بستری، کسانی که توانایی تحمل فشار را ندارند و کسانی که تحرک محدودی دارند، بیشتر رخ می‌دهد. بنابراین پیشگیری، تشخیص و مدیریت صحیح زخم بستر بسیار مهم است تا از عوارض و مشکلات جدی درمانی جلوگیری شود.

زخم بستر چه زمانی به وجود می آید؟

زخم بستر زمانی ایجاد می‌شود که خون‌رسانی به پوست برای بیش از 2 تا 3 ساعت قطع شود. در این صورت با آسیبی که به پوست وارد می‌شود، ابتدا ناحیه‌ مورد نظر کمی قرمز و دردناک می‌شود و هنوز آثار زخم نمایان نیست. این زخم وقتی پیشرفت می‌کند ممکن است به رنگ بنفش (کبود) مشاهده شود.

علت ایجاد زخم بستر

بیماری زخم بستر زمانی ایجاد می‌شود که یک نیرو و فشار مداوم به بافت پوست صدمه بزند. در واقع این زخم‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که بافت‌ها و رگ‌های خونی ابتدا فشرده و سپس منحرف شوند؛ زیرا در این وضعیت گردش خون بسیار ضعیف خواهد شد، که نتیجه آن چیزی جزء از بین رفتن بافت و ایجاد عفونت نیست.علل نیروی ایجاد کننده آسیب فشاری شامل موارد زیر هستند:

1. فشار: زمانی که بیمار مدت طولانی در وضعیت ثابتی باقی بماند، فشار وارد شده بر پوست می‌تواند موجب ایجاد زخم فشاری شود.
2. برش: زخم فشاری بر اثر برش زمانی اتفاق می‌افتد که نیروی کششی همچون تخت به سمت بالا بیاید؛ اما بدن بیمار به سمت پایین حرکت کند. در این صورت پوست بدن بر روی تخت کشیده خواهد شد و به دلیل حساس بودن باعث ایجاد آسیب در ساختارهای داخلی آن می‌شود.
3. رطوبت: یکی‌دیگر از علت ایجاد زخم بستر رطوبت ناشی از عرق، ادرار و مدفوع است که می‌تواند با باقی ماندن بر روی پوست و خیس نگه داشتن آن موجب ایجاد زخم فشاری شود.

علائم زخم بستر

در برخی مواقع زخم فشاری بر اثر فشار قابل توجه در بازه زمانی کوتاه یا فشار ملایم در مدت زمان طولانی ایجاد می‌شود. در هر دو وضعیت باید به‌طور مداوم بدن فرد بیمار کنترل شود تا در صورت مشاهده علائم و نشانه بیماری زخم بستر آن را درمان کرد. علائم بیماری عبارتند از:

• تغییر رنگ: ناحیه آسیب دیده در پوست‌های تیره به رنگ آبی یا بنفش درآمده و براق می‌شود؛ اما پوست‌های روشن به رنگ صورتی یا قرمز دیده خواهند شد. در صورتی که عامل فشار بر پوست برداشته شود و تغییر رنگ آن به مدت 10 تا 30 دقیقه از بین نرود، احتمال ایجاد زخم بستر وجود دارد.
• تغییرات بافت: در اغلب موارد بافت پوست ناحیه مورد نظر سفت، اسفنجی یا گرم خواهد شد.
• پوست زخمی: در صورتی که زخمی با عمق کم بر روی پوست بیمار وجود داشته باشد که دارای مایع، چرک و سر باز است، احتمال ایجاد آسیب بیشتری به آن ناحیه را افزایش می‌دهد. در این صورت زخم کم عمق به لایه‌های عمیق پوست وارد می‌شود.
• عفونت: تغییر رنگ و احساس در اطراف لبه زخم، وجود چرک، بافت سبز یا سیاه اطراف پوست زخمی و وجود تب در بیمار از علائم زخم بستر محسوب می‌شوند که بر اثر عفونت ایجاد شده است.

عوامل خطر زخم بستر

افرادی که اختلال حرکتی دارند و نمی‌توانند در حالی که نشسته و یا در بستر هستند حالت و موقعیت خود را تغییر دهند، در معرض خطر ابتلا به زخم‌های فشاری هستند.

۱. بی حرکتی

ممکن است به علت مشکل پزشکی، آسیب نخاعی و دیگر علل باشد.

۲. عدم ادراک حسی

آسیب نخاعی، اختلالات عصبی و سایر شرایط می‌تواند منجر به از ‌دست ‌دادن احساس لامسه شود. ناتوانی در احساس درد یا ناراحتی می‌تواند منجر به عدم آگاهی از نشانه‌های هشداردهنده و نیاز به تغییر موقعیت شود.

۳. بی اختیاری ادرار یا مدفوع

با افزایش رطوبت پوست خطر آسیب پوستی را افزایش می‌دهد.

۴. تغذیه نامناسب و آب ناکافی

انسان‌ها برای حفظ سلامت پوست و جلوگیری از تخریب بافتی نیاز به مایعات، کالری، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی زیادی دارند. به خصوص کمبود پروتئین، ویتامین C و روی در ابتلا به این زخم‌ها مهم است.

۵. افزایش وزن

مطالعات نشان‌می‌دهد که افراد مبتلا به BMI ۳۰ تا ۳۹.۹ (وزن بالا) حدود ۱.۵ برابر بیشتر در معرض زخم‌های فشاری هستند.

۶. بیماری های مؤثر بر جریان خون

مشکلات پزشکی که می‌توانند جریان خون را تحت تأثیر قراردهند، مانند دیابت و بیماری عروق، خطر آسیب بافتی را افزایش می‌دهند.

نواحی ایجاد زخم بستر

زخم فشاری در سطوح مختلف بدن ایجاد می‌شود؛ اما به‌طور کلی نواحی مشترکی که می‌تواند درگیر زخم‌های فشاری شود برای فرد نشسته عبارت است از:

1. باسن
2. دنبالچه
3. ستون فقرات
4. سرشانه‌ها
5. پاها و پشت بازوها

فردی که به‌طور مداوم در رختخواب است می‌تواند در نواحی زیر دچار زخم بستر شود:

1. پاشنه
2. مچ پا
3. شانه‌ها
4. دنبالچه
5. آرنج‌ها
6. پشت سر
7. لگن
8. باسن

مراحل ایجاد زخم بستر

زخم بستر را با توجه به مراحل تشکیل آن می توان به چهار درجه تقسیم کرد:

• درجه اول: درجه اول خفیف‌ترین نوع زخم است و معمولاً با درد و تغییر رنگ پوست فرد متوجه بیماری می‌شود. کسانی که پوست روشن و سفید دارند نواحی زخم قرمز رنگ می‌شود اما برای کسانی که پوست‌های تیره دارند ممکن است محل زخم روشن تر یا تیره تر شود به صورت کلی می‌توان رنگ نواحی زخم با رنگ عادی پوست فرد تفاوت خواهد داشت و اگر در این مرحله زخم شناسایی شود به راحتی می‌توان آن را درمان کرد؛ زیرا در این مرحله پوست هنوز باز نشده و از بین نرفته است.
• درجه دوم: در درجه دوم فرد دارای زخم باز است بدین معنی که سطح پوست و قسمت از زیرین پوست باز شده است. اما در این مرحله عمق آن زیاد نیست و معمولاً افراد آن را به عنوان خراشیدگی یا تاول اشتباه تشخیص می‌دهند. درمان زخم بستر در درجه دوم اگر به موقع انجام نشود می‌تواند باعث آسیب همیشگی پوست شود.
• درجه سوم: در درجه سوم زخم بستر علاوه بر پوست بافت زیر پوست نیز آسیب می‌بیند و شاهد به وجود آمدن یک حفره کوچک در محل زخم می‌شود. اگر درمان در این مرحله به درستی صورت نگیرد باعث می‌شود بافت به صورت کلی از بین برود و زخم و حفره عمیق‌تر شود که در این شرایط سلول‌های چربی در زیر پوست بیمار به آشکار می‌شود و به راحتی می‌توان آن را مشاهده کرد.
• درجه چهارم: وخیم‌ترین نوع زخم بستر درجه چهارم آن است که باعث به وجود آمدن حفره عمیق و آشکار شدن استخوان بیمار می‌شود و می‌توان گفت بخش عضلانی بیمار در این مرحله یا از بین رفته است یا دچار آسیب جدی شده است. در این مرحله بافت، مفاصل و تاندون به شدت در معرض خطر هستند.

تشخیص زخم بستر

پزشک، پوست را به دقت بررسی می‌کند و سپس آن را بر اساس ظاهر آن مرحله بندی می‌کنند. مرحله بندی به تعیین بهترین درمان برای شما کمک می‌کند. همچنین ممکن است پزشک آزمایش‌های خاصی را برای بررسی عفونت‌ها تجویز کند مانند:

• آزمایش خون
• بیوپسی
• ام آر آی

بهترین و سریعترین درمان زخم بستر

تغییر مکرر وضعیت نشستن یا خوابیدن به درمان زخم بستر و جلوگیری از ایجاد زخم‌های جدید کمک می‌کند. درمان زخم بستر بسته به شدت آن می‌تواند در منزل یا بیمارستان صورت گیرد. سایر اقدامات خاص برای درمان زخم بستر شامل موارد زیر است:

کاهش فشار روی ناحیه مربوطه

استفاده از پدهای فومی و بالش‌های نرم برای نگه داشتن نواحی آسیب دیده و کمک به درمان زخم بستر می‌تواند مفید باشد. این وسایل می‌توانند به تغییر موقعیت بدن در حالت استراحت کمک کنند.

تمیز کردن زخم بستر

زخم بستر وقتی در مراحل اولیه است، بهتر است حتماً با آب و صابون ملایم به طور منظم شسته شود. زخم‌های باز را در هر بار تعویض پانسمان با سرم سالین بشویید تا تمیز شده و عمیق‌تر نشود.

پوشاندن زخم بستر

برای درمان زخم بستر از پانسمان‌های خاص استفاده کنید. پانسمان‌هایی که ضد میکروبی یا هیدروکلوئیدی هستند یا حاوی اسید آلژینیک هستند، ممکن است بهترین گزینه‌های ممکن برای درمان زخم بستر باشند.

استفاده از کرم های موضعی ترمیم کننده برای درمان زخم بستر

کرم‌های ضد باکتری می‌توانند به مبارزه با عفونت در حال گسترش در زخم بستر کمک کرده و در برابر وسعت یافتن زخم، از پوست آسیب دیده محافظت به عمل آورند.

برداشتن بافت مرده از روی پوست

به منظور کمک به درمان زخم بستر می‌توان بافت مرده را از روی پوست برداشت. البته این کار تحت نظارت پزشک باید صورت گیردو از ابزار خاصی استفاده شود.

استفاده از تشک های مواج برای درمان زخم بستر

در بازار می‌توانید بعضی از تشک‌های مواج را بیابید که در درمان زخم بستر مؤثر واقع شوند. برای اینکه چه نوع تشکی خریداری شود، بهتر است با پزشک مشورت صورت گیرد.

استفاده از آنتی بیوتیک

به منظور درمان عفونت‌های پوست یا استخوان به هنگام زخم بستر، ممکن است آنتی بیوتیک خاصی توسط پزشک تجویز شود که حتماً باید از آن استفاده نمود.

جراحی برای درمان قطعی زخم بستر

در مواردی که زخم بستر از لحاظ گسترش در مراحل شدید باشد، ممکن است پزشک به سراغ گزینه جراحی رود. جراحی ممکن است شامل برداشتن بافت مرده، تمیز کردن زخم و بخیه زدن باشد.

پیشگیری از زخم بستر

• هر ۲ ساعت یک بار وضعیت بیمار را تغییر داده و به سمت دیگر وی را بخوابانید.
• فردی که از صندلی چرخ‌دار استفاده می‌کند باید به صورت صاف بنشیند و هر ۱۵ دقیقه یکبار خود را کمی جابجا نماید.
• برای پیشگیری از زخم بستر به منظور کاهش فشار از تشک و بالش‌های مواج مخصوص کمک بگیرید.
• پوست بدن را تمیز و خشک نگه دارید.
• به رژیم غذایی فردی که ممکن است زخم بستر بگیرید بیش از پیش توجه داشته و انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی را در آن بگنجانید. با مشورت پزشک از مکمل ‌های غذایی به ویژه مولتی ویتامین مینرال نیز می‌توانید بهره بگیرید. پودر بهبود زخم های مقاوم هیلاژن کارن نیز برای مبتلایان به زخم بستر پیشنهاد می‌شود.